logo Goet gevonden
De resoluties
van de Staten-Generaal
Home ❯ Achtergrond ❯ Ooggetuigenverslagen van gedeputeerden

Ooggetuigenverslagen van gedeputeerden

Goetgevonden ontsluit de besluiten van de Staten-Generaal, maar geeft geen inzicht in de overwegingen van de besluitvormers of de sfeer in de vergadering. Over zulke aspecten is meer te vinden in ooggetuigenverslagen van gedeputeerden. Binnen het REPUBLIC-project is daarom een inventarisatie gemaakt van de aanwezigheid van zulke ooggetuigenverslagen in Nederlandse archieven. Hierbij is niet alleen gekeken naar de Staten-Generaal, maar ook naar de verschillende provinciale statencolleges die gedeputeerden naar de Staten-Generaal afvaardigden.

Tot dusver waren nauwelijks voorbeelden bekend van gedeputeerden die in de Republiek ooggetuigenverslagen bijhielden. Dit in tegenstelling tot andere landen, in het bijzonder Engeland, waar dergelijke verslagen al in de zeventiende eeuw een populair genre vormden, bekend als parliamentary diaries.

Deze inventarisatie is bedoeld als aanvulling op Goetgevonden. Ooggetuigenverslagen zijn namelijk rijke bronnen. Ze bieden een ander perspectief op de vertegenwoordigende vergadering dan de resoluties van. Soms gaat het om details over het overleg: wie nam het woord en wat zei hij precies? Soms geven de notities een indruk van de stemming tijdens de zittingen: werd er gelachen, was er geroezemoes? Ook verschaffen ze inzicht in hoe gedeputeerden politiek en privéleven combineerden: hoe (vaak) reisden ze op en neer tussen Den Haag en hun eigen provincie, waar verbleef hun gezin?

De onderlinge verschillen tussen de verslagen zijn groot. Dat begint al met de vorm. Sommige zijn gehavende exemplaren in telegramachtige stijl, andere zijn zorgvuldig vormgegeven netversies. Qua inhoud zijn de verschillen nog groter. Sommige verslagen bevatten enkel summiere notities. Andere zijn echt als narratief opgesteld.

De inventarisatie

Hieronder volgt een eerste inventarisatie van ooggetuigenverslagen die werden geschreven ten tijde van de vroege Republiek, tussen 1576 en het begin van het Tweede Stadhouderloze Tijdperk in 1702. Eenzelfde inventarisatie zou kunnen worden uitgevoerd voor de Republiek gedurende de achttiende eeuw.

Wat waren de selectiecriteria? De verslagen in onderstaande lijst:

  • bevatten notities over bijeenkomsten van de Staten-Generaal of een van de zeven provinciale statencolleges (Friesland, Gelderland, Groningen, Holland, Overijssel, Utrecht, Zeeland);
  • bevatten notities die voorzien zijn van datums;
  • vormen een fysiek geheel. Kortom: ze zijn geschreven in een of meerdere ‘boeken’ (codices) of omslagen, geen losse papieren dus;
  • zijn ofwel op eigen initiatief geschreven, ofwel in opdracht maar in ik-perspectief.

De ooggetuigenverslagen zijn vooral gevonden door te zoeken in de collecties van het Nationaal Archief en andere archieven.

In totaal zijn in deze inventarisatie zestien parlementaire dagboeken gevonden die (voornamelijk) betrekking hebben op de Staten-Generaal. Daarnaast werden veertien dagboeken aangetroffen die (voornamelijk) betrekking hebben op een van de provinciale vergaderingen. Deze lijst is waarschijnlijk zeer onvolledig. Toch biedt zelfs zo’n kleine selectie al een waardevol vertrekpunt voor nieuw onderzoek.

Het onderstaande overzicht is gerangschikt per vergadering en vervolgens chronologisch opgesteld. Waar bekend, zijn de auteurs vermeld. In de inventaria wordt verwezen naar de relevante archiefinventaris en (indien beschikbaar) gelinkt naar een digitale versie van de tekst.

Inventarisatie van parlementaire dagboeken, 1576-1702

Staten-Generaal

  • 1578-1579; Anoniem (gedeputeerde van Groningen); Groninger Archieven, 0002: Ommelander Archieven, inv. nr. 194.
  • 1587-1623; Joost van Ghiessen, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0439: Huizen Waardenburg en Neerijnen, inv. nr. 606; link naar digitale versie.
  • 1577-1603; Johan Baptista van Renesse tot Eerde, gedeputeerde van Gelderland; Collectie Overijssel Locatie Zwolle, 0285.1: Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis (VORG), Collectie Archivalia, inv. nr. 509; link naar digitale versie.
  • 1607-1608; Nicolaas van Berck Jansz, gedeputeerde van Utrecht; Nationaal Archief, 1231: Collectie Afgedwaalde Stukken, inv. nr. 70.
  • 1607-1617; Guert van Benthem, secretaris van Tiel; Regionaal Archief Rivierenland, 0001: Archieven van het stadsbestuur van Tiel en dorpsbestuur van Zandwijk, inv. nr. 1164; link naar digitale versie.
  • 1610-1620; Willem Pieck, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0447: Huis Soelen, inv. nr. 456; link naar digitale versie.
  • 1616-1620; Frederik van Vervou, gedeputeerde van Friesland (en lid Raad van State); Tresoar (Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum), 344: Verzameling Fries Genootschap, inv. nr. 860; uitgegeven als Enige aenteekeningen van t gepasseerde in de vergadering van de Staten-Generaal anno 1616-1620, red. H. Kuipers (Leeuwarden 1874).
  • 1618-1638; Floris (II) van Pallandt, graaf van Culemborg, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0370: Heren en graven van Culemborg, inv. nrs. 696/1-7; link naar digitale versie.
  • 1621-1632; Alexander van der Capellen, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0467: Familie van der Capellen, inv. nr. 1133; link naar digitale versie; uitgegeven als Gedenkschriften van Jonkheer Alexander van der Capellen, …, red. Robert Jasper van der Capellen, 2 vols. (Utrecht 1777-1778).
  • (1622-)1652; Alexander van der Capellen, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0467: Familie van der Capellen, inv. nr. 132; link naar digitale versie.
  • (1624-)1641, Hendrik van der Capellen, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0467: Familie van der Capellen, inv. nr. 73; link naar digitale versie.
  • 1625; Floris (II) van Pallandt, graaf van Culemborg, gedeputeerde van Gelderland; Gelders Archief, 0370: Heren en graven van Culemborg, inv. nr. 723; link naar digitale versie.
  • 1625-1688; Bonifacius van Vrijberghe, gedeputeerde van Zeeland; Nationaal Archief, 2.21.005.39: Inventaris van het archief van I.J.A. Gogel, inv. nr. 164.
  • 1654-1666; Johan van Merode, gedeputeerde van Holland; Gelders Archief, 0439: Huizen Waardenburg en Neerijnen, inv. nr. 775; link naar digitale versie.
  • 1660-1662; Johan van Merode, gedeputeerde van Holland; Gelders Archief, 0439: Huizen Waardenburg en Neerijnen, inv. nr. 777; link naar digitale versie.
  • 1677-1679; Aernout van Citters, raadsheer Hof van Holland en Zeeland; Zeeuws Archief, 468: Familie Verheye van Citters, inv. nr. 47; link naar digitale versie.

Friese Landdag

  • 1603-1615; Bernardus Gerbrandi Furmerius, landsgeschiedschrijver van Friesland; Provinsjaal Biblioteek Fryslân (nu onderdeel van Tresoar), Hs 1184; uitgegeven als: Diarium Furmerii.Dagboek van Bernardus Gerbrandi Furmerius 1603-1615: Landsgeschiedschrijver van Friesland, red. D.W. Kok (Leeuwarden 2006).
  • 1636; Hendrik van Essen, François Herberts, Albert Sonck en Godard van Reede, gecommitteerden van de Staten-Generaal; Utrechts Archief, 1001: Huis Amerongen, inv. nr. 2691.
  • 1643-1649, 1651-1654; Willem Frederik van Nassau, stadhouder van Friesland (en Groningen en Drenthe); Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, archief Willem Frederik, vorst van Nassau-Dietz (1613-1664), inv. nrs. A25/1-11; uitgegeven als Gloria parendi. Dagboeken van Willem Frederik, stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, 1643-1649, 1651-1654, red. J. Visser en G.N. van der Plaat (Den Haag 1995), beschikbaar via de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL).

Gelderse Landdag

  • 1547-1628 (historische uittreksels); Gerrit van Arnhem, gedeputeerde namens Ridderschap van Veluwe; Gelders Archief, 0525: Huis Rosendael, inv. nr. 45; link naar digitale versie.
  • 1658-1659; Hendrik van der Capellen, gedeputeerde namens Ridderschap van Zutphen; Gelders Archief, 0467: Familie van der Capellen, inv. nr. 80; link naar digitale versie.
  • 1684, 1692; Frederik van der Capellen, gedeputeerde namens Ridderschap van Zutphen; Gelders Archief, 0467: Familie van der Capellen, inv. nr. 176; link naar digitale versie.

Groningse Landdag

  • (1557-)1573-1594; Frederik Coenders van Helpen, burgemeester van Groningen en gedeputeerde namens Stad en Lande; Groninger Archieven, 2044: Handschriften in Octavo Register Feith, 1282–1904, inv. nr. 43.
  • 1594-1595; Anoniem; Groninger Archieven, 552: Familie van Swinderen en De Marees van Swinderen, inv. nr. 412.

Staten van Holland

  • 1602-1618; Frans Pietersz, secretaris van Medemblik (sommige aantekeningen van burgemeesters Jan Cornelisz Schellinger,  Symon Allertsz Coster, Cornelis Mathijsz Schaegen, Simon Maertsz Lieves en Cornelis Jansz Fortuyn); Westfries Archief, 0715-02: Oud archief stad Medemblik, inv. nrs. 1-34; link naar digitale versie.
  • 1618-1621; Symon Maertsz Lieves, burgemeester van Medemblik (sommige aantekeningen door Pieter Nanningsz, Cornelis Mathijsz Schaegen e.a. ongeïdentificeerde handen); Westfries Archief, 0715-02: Oud archief stad Medemblik, inv. nrs. 35-43; link naar digitale versie.
  • 1620-1657; Sijbrant Schot, gedeputeerde namens Purmerend; Waterlands Archief, 0054: Dorps- en stadsbestuur Purmerend, inv. nrs. 325-329; link naar digitale versie.
  • 1622-1666; Nicolaas Stellingwerff, secretaris/burgemeester van Medemblik; Westfries Archief, 0715-02: Oud archief stad Medemblik, inv. nrs. 44-192; link naar digitale versie; uitgegeven en becommentarieerd op: https://resources.huygens.knaw.nl/stellingwerff.
  • 1659; Joan Huydecoper, burgemeester van Amsterdam; Utrechts Archief, 67: Familie Huydecoper, inv. nr. 47; link naar digitale versie.

Staten van Overijssel

  • Geen

Staten van Utrecht

  • 1672-1675; Everard Booth, heer van Mijdrecht; Utrechts Archief, 759: Familie Booth, inv. nr. 43; link naar digitale versie; uitgegeven in: Berigten van het Historisch Genootschap (1857), beschikbaar via de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL).

Staten van Zeeland

  • Geen

Gerelateerde video: